1 Nisan / Cumartesi
  • Hakkımızda
  • Forum
  • Site Haritası
  • Bize Yazın
No Result
View All Result
Yeşilce - Yeşilyurt Kültür ve Dayanışma Derneği
  • AnaSayfa
  • Haber Yeşilyurt
    • Mesudiye Haberleri
      • Mesudiye Mahalleleri
    • Vefat Edenler
    • Spor
    • Arşiv
  • Dernek
    • Hakkımızda
    • Site Haritası
    • Yönetim Kurulu
      • Tüzüğümüz
      • Geçmiş Yönetim Kurulları
      • Kurumsal Kimlik
      • Bize Yazın
  • Yazarlar
    • Kadir Aksu Yazıları
    • Yüksel Aksu Yazıları
  • Kültür
    • Yeşilyurt Sosyal Yaşam Alanı
    • Yöresel Sözlük
    • Deyimler Sözlüğü
    • Manilerimiz (Anonim)
    • Yeşilyurt Kronolojisi
    • Yeşilyurt’u Ne Kadar Biliyorsun?
    • Ne Kadar Yeşilyurtlusun?
    • Soyağacı (Giller)
  • Eğitim
    • Yeşilyurt’ta Yükseköğretim İnsan Kaynağımız
  • Fotoğraf
  • Video
    • Beri TV
  • Forumlar
  • Üyeyim
  • AnaSayfa
  • Haber Yeşilyurt
    • Mesudiye Haberleri
      • Mesudiye Mahalleleri
    • Vefat Edenler
    • Spor
    • Arşiv
  • Dernek
    • Hakkımızda
    • Site Haritası
    • Yönetim Kurulu
      • Tüzüğümüz
      • Geçmiş Yönetim Kurulları
      • Kurumsal Kimlik
      • Bize Yazın
  • Yazarlar
    • Kadir Aksu Yazıları
    • Yüksel Aksu Yazıları
  • Kültür
    • Yeşilyurt Sosyal Yaşam Alanı
    • Yöresel Sözlük
    • Deyimler Sözlüğü
    • Manilerimiz (Anonim)
    • Yeşilyurt Kronolojisi
    • Yeşilyurt’u Ne Kadar Biliyorsun?
    • Ne Kadar Yeşilyurtlusun?
    • Soyağacı (Giller)
  • Eğitim
    • Yeşilyurt’ta Yükseköğretim İnsan Kaynağımız
  • Fotoğraf
  • Video
    • Beri TV
  • Forumlar
  • Üyeyim
Yeşilce - Yeşilyurt Kültür ve Dayanışma Derneği
No Result
View All Result
AnaSayfa Arşiv

Atatürk’ün Geometri Kitabı

admin Yazar : admin
20 Mart 2007
tarihinde Arşiv
0
555
SHARES
3.3k
VIEWS
Facebook'ta PaylaşTwitter'da Paylaş

Atatürk, 1937’de geometri kitabı yazmıştı

Türkçe matematik terimlerini Atatürk’e borçluyuz

Okumadan Geçme

Ramazan Bayramınız Mübarek Olsun

Karadeniz’in doğasını ve mimarisini koruyan mahalle: Yeşilce

İstanbul Mesudiyespor altı maç sonra kazandı

Hazırlayan: Nazlı Demirel

“Müsellesin, zaviyetan-ı dahiletan mecmu’ü 180 derece ve müselles-i mütesaviyü’l-adla, zaviyeleri biribirine müsavi müselles demektir.” yerine “Üçgenin iç açıları toplamı 180 derecedir ve eşkenar üçgen, açıları birbirine eşit üçgen demektir.” dememizi Atatürk’e borçluyuz.

“Müsellesin, zaviyetan-ı dahiletan mecmu’ü 180 derece ve müselles-i mütesaviyü’l-adla, zaviyeleri biribirine müsavi müselles demektir.”

Osmanlıca bilmeyenlerimizin bu cümleyi anlayacağını sanmıyoruz. Bugün kullandığımız Türkçe ile yukardaki cümle şu anlama geliyor: “Üçgenin iç açıları toplamı 180 derecedir ve eşkenar üçgen, açıları birbirine eşit üçgen demektir.”1937 yılından önce öğrenciler metamatiği Osmanlıca terimlerle öğreniyorlardı. Daha doğrusu öğrenmiyorlar, ezberliyorlardı. Ta ki, Atatürk’ün bizzat yazdığı Geometri kitabında yeni matematik terimler geliştirilene kadar.

1937 yılının Kasım ayında yeni bir eğitim ve öğretim yılına girilirken, Mustafa Kemal Atatürk, Türk Dil Kurumu’nun çeşitli bilim dallarına ait Türkçe terimleri saptadığını, bu sayede dilimizin yabancı dillerin etkisinden kurtulma yolunda esaslı adımını attığını ilan eder. Aynı yıl okullarda, eğitim Türkçe terimlerle basılmış olan kitaplarla başlar ve bu olay kültür hayatı için önemli bir adım olur. Atatürk, dilde özleşmeyi olanakların son kertelerine kadar zorlamış, bilim ve düşün dilinin sadeleştirilmesinin ve eğitimin Türkçe yapılmasının gerekliliğini önemle vurgulamıştır.

Atatürk’ün geometri kitabı

Bilimsel terimlerin Türkçeleştirilmesinde karşımıza çıkan ilk adım yine, Atatürk’ün 1936-37 kış aylarında kendisinin yazdığı ve geometri öğretiminde yol gösterici olarak tasarlanan 44 sayfalık bir geometri kitabı. Kitap, 1937’de Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yazar adı konmadan yayınlanmış, 1971 yılında da ikinci bir baskısı Türk Dil Kurumu tarafından çıkarılmış. Kitapta yer alan, günümüzde de kullanılmakta olan pek çok terim, Atatürk tarafından türetilmiş. Atatürk’ün türettiği sözcükler ile daha önce kullanılan Osmanlıca sözcükler karşılaştırıldığında yapılan işin önemi ortaya çıkıyor. Tablodan da görülebileceği gibi bugün kullandığımız matematik terimlerinin hemen hemen tamamı Atatürk tarafından türetilmiş, başka bir ifadeyle bu sözcüklerin büyük çoğunluğu tutmuş. Atatürk’ün önerdiklerinden sadece “varsayı, pürüzma, dikey üçgen, dikey açı, tümey açı, imsiy, ökül, yüre” terimleri yerine, bugün sırasıyla “varsayım, prizma, dik üçgen, dik açı, tümler açı, benzerlik, tüm/bütün, küre” terimleri kullanılıyor.

Osmanlıcası Atatürk’ün önerdiği

Bu’ud – boyut

mekan – uzay

satıh – yüzey

kutur – çap

nısf-ı kutur – yarıçap

kavis – yay

muhit-i daire – çember mümâs – teğet

zâviye – açı

re’sen mütekabil zâviyeler – ters açılar 

zâviyetan’ı mütabâdiletân-ı dâhiletan – iç ters açılar 

kaaide – taban

ufkî – yatay

şâkulî – düşey

amûd – dikey 

zâviyetân-ı mütevâfıkatân – yöndeş açılar

va’zîyet – konum

mustatîl – dikdörtgen 

muhammes – beşgen 

müselles-i mütesâviyü’l-adlâ’ – eşkenar üçgen 

müselles-i mütesâviyü’ssâkeyn – 

ikizkenar üçgen şibh-i 

münharif – yamuk

mecmû – toplam

nisbet – oran

tenasüb – orantı

mesâha-i sathiyye – alan

müştak – türev

müsavi – eşit

mahrut – koni

faraziye – varsayı

hat – çizgi 

mukavves – eğri

seviye – düzey

dılı – kenar

muvazi – paralel-koşut

menşur – pürüzma

hattı mail – eğik

veter – kiriş

re’s – köşe

zaviyei hadde – dar açı

hattı munassıf – açıortay

muhit – çevre

kaim zaviyeli müselles – dikey üçgen 

tamamlıyan zaviye – tümey açı

murabba – kare

mümaselet – imsiy

umumi totale – ökül

küre – yüre

KUTU

Agop Dilaçar:

‘Atatürk’ün prensipleri doğruydu’

Atatürk’ün dil çalışmalarını yakından izleme olanağı bulan tanınmış dil uzmanı Agop Dilaçar, Atatürk’ün yazdığı geometri kitabı üzerine şunları söylüyor:

“Atatürk hep matematikle uğraşırdı. Eski geometri terimleri çok ağdalı idi. Ben bile uzun uzun bu terimleri okuduğum halde, şimdikiler karşısında güçlüğünü daha iyi anlıyorum. Pedagojide bir gerçek var: Fikir yolunun açık olması, bir ipucunun bulunması lazımdır. Yoksa bir külçe gibi çöker. Müselles kelimesini ele alalım. Arapça okullarımızdan kaldırılmıştır. Sülüs’ten müstak (türetilmiş) bir kelime olduğunu öğrenici nasıl bilsin? Arapça yoğurucu bir dildir. Örneğin müsteşrik, şark kelimesinden gelmiş bir kelimedir. Önüne, ortasına, arkasına birtakım heceler eklenmiş. Bunun aslını bulmak bir Arapça gramer meselesidir. Okullarımızdan Arapça, Farsça kaldırılmış olduğundan, öğrenici “müselles”i kütle kelime olarak karşısında görecektir. “Üç” aklına gelmeyecektir. Ama müselles yerine üçgen dersek, bir üç var. “Gen”, Atatürk’e göre “genişlik”ten alınmıştır. Bir ipucu var. “Dörtgen”, dörtten gelmiştir. Bir ipucu vardır. Eşit, denk anlamına gelen eş’ten gelmiştir. Ama müsavi Arapça bir kelimedir. Bu sebeple Atatürk’ün prensipleri burada da doğru idi. Onun için bu en ağdalı olan bilim dalını ele aldı ve kitabı örnek olarak bıraktı.”

(Kaynak: S. A. Terzioğlu; Atatürk 1936-1937 yılında bir “geometri kitabı” yazmıştı. Cumhuriyet gazetesi, 15 Haziran 1971, s.1 ve 7.)

KUTU

Atatürk Sivas Lisesi’nde matematik dersi veriyor

Atatürk, 1937 yılının 29 Mart’ında, ceyb (sinüs) ve teceyb (cosinüs) terimlerinin karşılıklarının bulunması için Ulus Gazetesi’ne ilan verdirerek bir yarışma açtı. Daha sonra, hazırlanan tüm terimler üç aylık Türk Dili Belleten Dergisi’nin Ekim 1937 tarihli sayısında yer aldı. 26 Eylül’de yapılan 5. Türk Dil Bayramı etkinlerinin de yer aldığı sayıda; matematik, fizik, kimya, biyoloji, zooloji, botanik, jeoloji terimlerinin Türkçe karşılıkları, Osmanlıca ve Fransızca adları bulunmaktadır.

Terim çalışmalarının ülkedeki etkilerini Atatürk, fiili olarak da inceledi. Ülkedeki pek çok okulu ziyaret ederek öncelikle matematik derslerine girdi ve öğrencilerin dersteki başarılarını gözlemledi. 1937 yılında Kültür Bakanı Saffet Arıkan, İçişleri Bakanı Şükrü Kaya, Sabiha Gökçen, İsmail Hakkı Tekçe ve yaveri Naşit Mengü eşliğinde bir heyetle Sivas Lisesi’ne gitmişti. Lisenin 9-A sınıfında programdaki geometri (o zaman ki adıyla hendese) dersine girmiş bu derste bir kız öğrenciyi tahtaya kaldırmıştı. Öğrenci, tahtada çizdiği koşut iki çizginin, başka iki koşut çizgiyle kesişmesinden oluşan açıların Arapça adlarını söylemekte zorluk çekip yanlışlıklar yapınca durumdan etkilenen Atatürk tepki gösterdi. “Bu anlaşılmaz Arapça terimlerle, öğrencilere bilgi verilemez. Dersler, Türkçe yeni terimlerle anlatılmalıdır.” diyerek tebeşiri eline aldı, tahtada çizimlerle ‘zaviye’nin karşılığı olarak ‘açı’, ‘dılı’nın karşılığı olarak ‘kenar’, ‘müselles’in karşılığı olarak ‘üçgen’ gibi Türkçe yeni terimleri kullanarak, birtakım geometri konularını bu arada Pisagor teoremini anlattı.

(Kaynak: Ömer L. Örnekol’un anıları. Bilim ve Teknik, Kasım 1982, Sayı: 180.)

 

Bunu paylaş:

  • Twitter
  • Facebook
Önceki haber

yeşilyurtlu ve yesilyurt.org (ERTEKİN)

Sonraki haber

Günün Menüsü (Eren Kıyan)

admin

admin

Benzer Haberler

Ramazan Bayramınız Mübarek Olsun
Arşiv

Ramazan Bayramınız Mübarek Olsun

2 Mayıs 2022
3.3k
Karadeniz’in doğasını ve mimarisini koruyan mahalle: Yeşilce
Arşiv

Karadeniz’in doğasını ve mimarisini koruyan mahalle: Yeşilce

2 Haziran 2020
3.3k
Vefa 4 – 3 İstanbul Mesudiyespor
Arşiv

İstanbul Mesudiyespor altı maç sonra kazandı

31 Mayıs 2020
3.3k
Vefa 4 – 3 İstanbul Mesudiyespor
Arşiv

İstanbul Mesudiyespor’da Yüksel Şener dönemi

31 Mayıs 2020
3.3k
Vefa 4 – 3 İstanbul Mesudiyespor
Arşiv

İstanbul Mesudiyespor’da teknik heyet belli oldu

31 Mayıs 2020
3.3k
Sonraki haber

Günün Menüsü (Eren Kıyan)

Please login to join discussion

Arşiv

Son 5 Haber

  • Cumhurbaşkanlığı Seçimi Anketi 2023
  • Dünya Demokrasi Forumu Mesudiye’de Toplanacak
  • Yeşilce’nin Güzellikleri Belgesele Konu Oldu
  • PTT Artık Yeşilce’de
  • Yıllardır Yapılmayan Mesudiye – Yeşilce Yolu

Kategoriler

  • Arşiv (735)
  • Dernek (15)
    • Yeşilyurt Sosyal Yaşam Alanı (7)
  • Eğitim (11)
  • Fotoğraf (52)
  • Haber Yeşilyurt (144)
  • Mesudiye Haberleri (189)
    • Mesudiye Mahalleleri (68)
  • Spor (60)
  • Vefat Edenler (46)
  • Video (59)
  • Yazarlar (18)
    • Döndü Demir ŞİNEL Yazıları (1)
    • Kadir Aksu Yazıları (14)
    • Yüksel Aksu Yazıları (3)
  • Yöresel (11)

Kategoriler

  • Arşiv
  • Dernek
  • Döndü Demir ŞİNEL Yazıları
  • Eğitim
  • Fotoğraf
  • Haber Yeşilyurt
  • Kadir Aksu Yazıları
  • Mesudiye Haberleri
  • Mesudiye Mahalleleri
  • Spor
  • Vefat Edenler
  • Video
  • Yazarlar
  • Yeşilyurt Sosyal Yaşam Alanı
  • Yöresel
  • Yüksel Aksu Yazıları
  • Şiirlerle Yöresel Sözlük
  • Deyimler Sözlüğü
  • Forumlar
  • Kayıt ol
  • Üye Giriş
  • Şifremi Unuttum
  • Yöresel Sözlük
  • Deyimler Sözlüğü
  • Yeşilce-Yeşilyurt Kronolojisi
  • Kadir Aksu Yazıları
  • Yüksel Aksu Yazıları
  • İnsan Kaynağımız
  • Arşiv
  • Dernek
  • Döndü Demir ŞİNEL Yazıları
  • Eğitim
  • Fotoğraf
  • Haber Yeşilyurt
  • Kadir Aksu Yazıları
  • Mesudiye Haberleri
  • Mesudiye Mahalleleri
  • Spor
  • Vefat Edenler
  • Video
  • Yazarlar
  • Yeşilyurt Sosyal Yaşam Alanı
  • Yöresel
  • Yüksel Aksu Yazıları
  • Yeşilyurt Sosyal Yaşam Alanı
  • Dernek Yönetim Kurulu
  • Geçmiş Yönetim Kurulları
  • Tüzüğümüz
  • Bize Yazın
  • Hakkımızda

Etiketler

atatürk açılış Bayram bayramlaşma Beri dernek Değirmen Duruk Kayası Ekinin Öyküsü Eğircesu Geçmiş golit Göç istanbul mesudiyespor kronoloji kuru ekmek Köşe Yazısı Kıyıyurt lokal mesdost Mesudiye Ordu paşabahçe piknik tarih Vefat Yayla yesilyurtorg Yeşil Yeşilce yeşilyurt Yeşilyurt Mahallesi Şenlik Şiir
  • Haber Yeşilyurt
  • Mesudiye Haberleri
  • Fotoğraf
  • Video
  • Vefat Edenler
  • Eğitim

yesilyurt.org | 2006-2023

No Result
View All Result
  • AnaSayfa
  • Haber Yeşilyurt
    • Mesudiye Haberleri
      • Mesudiye Mahalleleri
    • Vefat Edenler
    • Spor
    • Arşiv
  • Dernek
    • Hakkımızda
    • Site Haritası
    • Yönetim Kurulu
      • Tüzüğümüz
      • Geçmiş Yönetim Kurulları
      • Kurumsal Kimlik
      • Bize Yazın
  • Yazarlar
    • Kadir Aksu Yazıları
    • Yüksel Aksu Yazıları
  • Kültür
    • Yeşilyurt Sosyal Yaşam Alanı
    • Yöresel Sözlük
    • Deyimler Sözlüğü
    • Manilerimiz (Anonim)
    • Yeşilyurt Kronolojisi
    • Yeşilyurt’u Ne Kadar Biliyorsun?
    • Ne Kadar Yeşilyurtlusun?
    • Soyağacı (Giller)
  • Eğitim
    • Yeşilyurt’ta Yükseköğretim İnsan Kaynağımız
  • Fotoğraf
  • Video
    • Beri TV
  • Forumlar
  • Üyeyim

yesilyurt.org | 2006-2023