Perşembe, Haziran 19, 2025
  • Şiirlerle Yöresel Sözlük
  • Deyimler Sözlüğü
  • Forumlar
  • Yeşil Cafe
  • Yeşilyurt Derneği Kan Grubu Paylaşım Formu
Yeşilce - Yeşilyurt Kültür ve Dayanışma Derneği
  • Bizdensin Gel Hele
  • Aramıza Katıl
No Result
Hepsini Göster
  • AnaSayfa
  • Haber Yeşilyurt
    • Mesudiye Haberleri
      • Mesudiye Mahalleleri
    • Vefat Edenler
    • Spor
    • Arşiv
  • Dernek
    • Hakkımızda
    • Site Haritası
    • Yeşilyurt Derneği Kan Grubu Paylaşım Formu
    • Yönetim Kurulu
      • Tüzüğümüz
      • Geçmiş Yönetim Kurulları
      • Kurumsal Kimlik
      • Bize Yazın
  • Yazarlar
    • Kadir Aksu Yazıları
    • Yüksel Aksu Yazıları
  • Kültür
    • Yeşilyurt Sosyal Yaşam Alanı
    • Yöresel Sözlük
    • Deyimler Sözlüğü
    • Manilerimiz (Anonim)
    • Yeşilyurt Kronolojisi
    • Soyağacı (Giller)
  • Eğitim
    • Yeşilyurt’ta Yükseköğretim İnsan Kaynağımız
  • Fotoğraf
  • Video
    • Beri TV
  • Forum
  • AnaSayfa
  • Haber Yeşilyurt
    • Mesudiye Haberleri
      • Mesudiye Mahalleleri
    • Vefat Edenler
    • Spor
    • Arşiv
  • Dernek
    • Hakkımızda
    • Site Haritası
    • Yeşilyurt Derneği Kan Grubu Paylaşım Formu
    • Yönetim Kurulu
      • Tüzüğümüz
      • Geçmiş Yönetim Kurulları
      • Kurumsal Kimlik
      • Bize Yazın
  • Yazarlar
    • Kadir Aksu Yazıları
    • Yüksel Aksu Yazıları
  • Kültür
    • Yeşilyurt Sosyal Yaşam Alanı
    • Yöresel Sözlük
    • Deyimler Sözlüğü
    • Manilerimiz (Anonim)
    • Yeşilyurt Kronolojisi
    • Soyağacı (Giller)
  • Eğitim
    • Yeşilyurt’ta Yükseköğretim İnsan Kaynağımız
  • Fotoğraf
  • Video
    • Beri TV
  • Forum
No Result
Hepsini Göster
Yeşilce - Yeşilyurt Kültür ve Dayanışma Derneği
AnaSayfa Arşiv

Atatürk’ün Geometri Kitabı

admin Yazar : admin
20 Mart 2007
tarihinde Arşiv
0
0
SHARES
40
VIEWS
Paylaş Facebook'taPaylaş Whatsaap'ta

Atatürk, 1937’de geometri kitabı yazmıştı

Türkçe matematik terimlerini Atatürk’e borçluyuz

Hazırlayan: Nazlı Demirel

“Müsellesin, zaviyetan-ı dahiletan mecmu’ü 180 derece ve müselles-i mütesaviyü’l-adla, zaviyeleri biribirine müsavi müselles demektir.” yerine “Üçgenin iç açıları toplamı 180 derecedir ve eşkenar üçgen, açıları birbirine eşit üçgen demektir.” dememizi Atatürk’e borçluyuz.

“Müsellesin, zaviyetan-ı dahiletan mecmu’ü 180 derece ve müselles-i mütesaviyü’l-adla, zaviyeleri biribirine müsavi müselles demektir.”

Osmanlıca bilmeyenlerimizin bu cümleyi anlayacağını sanmıyoruz. Bugün kullandığımız Türkçe ile yukardaki cümle şu anlama geliyor: “Üçgenin iç açıları toplamı 180 derecedir ve eşkenar üçgen, açıları birbirine eşit üçgen demektir.”1937 yılından önce öğrenciler metamatiği Osmanlıca terimlerle öğreniyorlardı. Daha doğrusu öğrenmiyorlar, ezberliyorlardı. Ta ki, Atatürk’ün bizzat yazdığı Geometri kitabında yeni matematik terimler geliştirilene kadar.

1937 yılının Kasım ayında yeni bir eğitim ve öğretim yılına girilirken, Mustafa Kemal Atatürk, Türk Dil Kurumu’nun çeşitli bilim dallarına ait Türkçe terimleri saptadığını, bu sayede dilimizin yabancı dillerin etkisinden kurtulma yolunda esaslı adımını attığını ilan eder. Aynı yıl okullarda, eğitim Türkçe terimlerle basılmış olan kitaplarla başlar ve bu olay kültür hayatı için önemli bir adım olur. Atatürk, dilde özleşmeyi olanakların son kertelerine kadar zorlamış, bilim ve düşün dilinin sadeleştirilmesinin ve eğitimin Türkçe yapılmasının gerekliliğini önemle vurgulamıştır.

Atatürk’ün geometri kitabı

Bilimsel terimlerin Türkçeleştirilmesinde karşımıza çıkan ilk adım yine, Atatürk’ün 1936-37 kış aylarında kendisinin yazdığı ve geometri öğretiminde yol gösterici olarak tasarlanan 44 sayfalık bir geometri kitabı. Kitap, 1937’de Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yazar adı konmadan yayınlanmış, 1971 yılında da ikinci bir baskısı Türk Dil Kurumu tarafından çıkarılmış. Kitapta yer alan, günümüzde de kullanılmakta olan pek çok terim, Atatürk tarafından türetilmiş. Atatürk’ün türettiği sözcükler ile daha önce kullanılan Osmanlıca sözcükler karşılaştırıldığında yapılan işin önemi ortaya çıkıyor. Tablodan da görülebileceği gibi bugün kullandığımız matematik terimlerinin hemen hemen tamamı Atatürk tarafından türetilmiş, başka bir ifadeyle bu sözcüklerin büyük çoğunluğu tutmuş. Atatürk’ün önerdiklerinden sadece “varsayı, pürüzma, dikey üçgen, dikey açı, tümey açı, imsiy, ökül, yüre” terimleri yerine, bugün sırasıyla “varsayım, prizma, dik üçgen, dik açı, tümler açı, benzerlik, tüm/bütün, küre” terimleri kullanılıyor.

Osmanlıcası Atatürk’ün önerdiği

Bu’ud – boyut

mekan – uzay

satıh – yüzey

kutur – çap

nısf-ı kutur – yarıçap

kavis – yay

muhit-i daire – çember mümâs – teğet

zâviye – açı

re’sen mütekabil zâviyeler – ters açılar 

zâviyetan’ı mütabâdiletân-ı dâhiletan – iç ters açılar 

kaaide – taban

ufkî – yatay

şâkulî – düşey

amûd – dikey 

zâviyetân-ı mütevâfıkatân – yöndeş açılar

va’zîyet – konum

mustatîl – dikdörtgen 

muhammes – beşgen 

müselles-i mütesâviyü’l-adlâ’ – eşkenar üçgen 

müselles-i mütesâviyü’ssâkeyn – 

ikizkenar üçgen şibh-i 

münharif – yamuk

mecmû – toplam

nisbet – oran

tenasüb – orantı

mesâha-i sathiyye – alan

müştak – türev

müsavi – eşit

mahrut – koni

faraziye – varsayı

hat – çizgi 

mukavves – eğri

seviye – düzey

dılı – kenar

muvazi – paralel-koşut

menşur – pürüzma

hattı mail – eğik

veter – kiriş

re’s – köşe

zaviyei hadde – dar açı

hattı munassıf – açıortay

muhit – çevre

kaim zaviyeli müselles – dikey üçgen 

tamamlıyan zaviye – tümey açı

murabba – kare

mümaselet – imsiy

umumi totale – ökül

küre – yüre

KUTU

Agop Dilaçar:

‘Atatürk’ün prensipleri doğruydu’

Atatürk’ün dil çalışmalarını yakından izleme olanağı bulan tanınmış dil uzmanı Agop Dilaçar, Atatürk’ün yazdığı geometri kitabı üzerine şunları söylüyor:

“Atatürk hep matematikle uğraşırdı. Eski geometri terimleri çok ağdalı idi. Ben bile uzun uzun bu terimleri okuduğum halde, şimdikiler karşısında güçlüğünü daha iyi anlıyorum. Pedagojide bir gerçek var: Fikir yolunun açık olması, bir ipucunun bulunması lazımdır. Yoksa bir külçe gibi çöker. Müselles kelimesini ele alalım. Arapça okullarımızdan kaldırılmıştır. Sülüs’ten müstak (türetilmiş) bir kelime olduğunu öğrenici nasıl bilsin? Arapça yoğurucu bir dildir. Örneğin müsteşrik, şark kelimesinden gelmiş bir kelimedir. Önüne, ortasına, arkasına birtakım heceler eklenmiş. Bunun aslını bulmak bir Arapça gramer meselesidir. Okullarımızdan Arapça, Farsça kaldırılmış olduğundan, öğrenici “müselles”i kütle kelime olarak karşısında görecektir. “Üç” aklına gelmeyecektir. Ama müselles yerine üçgen dersek, bir üç var. “Gen”, Atatürk’e göre “genişlik”ten alınmıştır. Bir ipucu var. “Dörtgen”, dörtten gelmiştir. Bir ipucu vardır. Eşit, denk anlamına gelen eş’ten gelmiştir. Ama müsavi Arapça bir kelimedir. Bu sebeple Atatürk’ün prensipleri burada da doğru idi. Onun için bu en ağdalı olan bilim dalını ele aldı ve kitabı örnek olarak bıraktı.”

(Kaynak: S. A. Terzioğlu; Atatürk 1936-1937 yılında bir “geometri kitabı” yazmıştı. Cumhuriyet gazetesi, 15 Haziran 1971, s.1 ve 7.)

KUTU

Atatürk Sivas Lisesi’nde matematik dersi veriyor

Atatürk, 1937 yılının 29 Mart’ında, ceyb (sinüs) ve teceyb (cosinüs) terimlerinin karşılıklarının bulunması için Ulus Gazetesi’ne ilan verdirerek bir yarışma açtı. Daha sonra, hazırlanan tüm terimler üç aylık Türk Dili Belleten Dergisi’nin Ekim 1937 tarihli sayısında yer aldı. 26 Eylül’de yapılan 5. Türk Dil Bayramı etkinlerinin de yer aldığı sayıda; matematik, fizik, kimya, biyoloji, zooloji, botanik, jeoloji terimlerinin Türkçe karşılıkları, Osmanlıca ve Fransızca adları bulunmaktadır.

Terim çalışmalarının ülkedeki etkilerini Atatürk, fiili olarak da inceledi. Ülkedeki pek çok okulu ziyaret ederek öncelikle matematik derslerine girdi ve öğrencilerin dersteki başarılarını gözlemledi. 1937 yılında Kültür Bakanı Saffet Arıkan, İçişleri Bakanı Şükrü Kaya, Sabiha Gökçen, İsmail Hakkı Tekçe ve yaveri Naşit Mengü eşliğinde bir heyetle Sivas Lisesi’ne gitmişti. Lisenin 9-A sınıfında programdaki geometri (o zaman ki adıyla hendese) dersine girmiş bu derste bir kız öğrenciyi tahtaya kaldırmıştı. Öğrenci, tahtada çizdiği koşut iki çizginin, başka iki koşut çizgiyle kesişmesinden oluşan açıların Arapça adlarını söylemekte zorluk çekip yanlışlıklar yapınca durumdan etkilenen Atatürk tepki gösterdi. “Bu anlaşılmaz Arapça terimlerle, öğrencilere bilgi verilemez. Dersler, Türkçe yeni terimlerle anlatılmalıdır.” diyerek tebeşiri eline aldı, tahtada çizimlerle ‘zaviye’nin karşılığı olarak ‘açı’, ‘dılı’nın karşılığı olarak ‘kenar’, ‘müselles’in karşılığı olarak ‘üçgen’ gibi Türkçe yeni terimleri kullanarak, birtakım geometri konularını bu arada Pisagor teoremini anlattı.

(Kaynak: Ömer L. Örnekol’un anıları. Bilim ve Teknik, Kasım 1982, Sayı: 180.)

 

Bunu paylaş:

  • Facebook'ta paylaşmak için tıklayın (Yeni pencerede açılır) Facebook
  • X'te paylaşmak için tıklayın (Yeni pencerede açılır) X
Önceki haber

yeşilyurtlu ve yesilyurt.org (ERTEKİN)

Sonraki haber

Günün Menüsü (Eren Kıyan)

admin

admin

Sonraki haber

Günün Menüsü (Eren Kıyan)

Please login to join discussion

Havadis

Tebrikler Serhad Enes Çalışan!

Tebrikler Serhad Enes Çalışan!

7 Mayıs 2025
7
Anneler Günü Coşkusu Dernek Lokalimizde Yaşanacak!

Anneler Günü Coşkusu Dernek Lokalimizde Yaşanacak!

3 Mayıs 2025
12
Kıyıyurt Yayla Evleri

Kıyıyurt Yayla Evleri

2 Nisan 2025
158
Yeşilyurt Evleri

Yeşilyurt Evleri

2 Nisan 2025
224
  • Popüler
  • Yorumlar
  • Son
Mesudiye’nin Drone Görüntüleri

Mesudiye’yi Canlı İzle

19 Kasım 2010
Eski Köy Düğün Geleneklerimiz – Kadir AKSU

Eski Köy Düğün Geleneklerimiz – Kadir AKSU

5 Temmuz 2020
Öyle Bir Geçer Zaman ki…

Öyle Bir Geçer Zaman ki…

3 Haziran 2020
Kuru Ekmek (Golit)

Kuru Ekmek (Golit)

2 Ocak 2019

YAYLALARIMIZDA NELER OLUYOR? -2

1
Hepinize Merhaba – “Kadir AKSU”

Derlerdi Bizde – “Kadir AKSU”

1

HAYDEEE HORONA!!!

0

HERKESİ BÜYÜLEDİLER!

0
Tebrikler Serhad Enes Çalışan!

Tebrikler Serhad Enes Çalışan!

7 Mayıs 2025
Anneler Günü Coşkusu Dernek Lokalimizde Yaşanacak!

Anneler Günü Coşkusu Dernek Lokalimizde Yaşanacak!

3 Mayıs 2025
Kıyıyurt Yayla Evleri

Kıyıyurt Yayla Evleri

2 Nisan 2025
Yeşilyurt Evleri

Yeşilyurt Evleri

2 Nisan 2025
Instagram Youtube Facebook Twitter

AnnelerGünü atatürk açılış Bayram bayramlaşma Beri dernek Değirmen Duruk Kayası Ekinin Öyküsü Etkinlik Eğircesu Geçmiş golit Göç istanbul mesudiyespor kronoloji kuru ekmek kurultay Köşe Yazısı Kıyıyurt lokal mesdost Mesudiye Ordu paşabahçe piknik tarih Vefat Yayla yesilyurtorg Yeşil Yeşilce yeşilyurt Yeşilyurt Mahallesi Şenlik Şenlikler Şiir

  • Arşiv
  • Dernek
  • Döndü Demir ŞİNEL Yazıları
  • Eğitim
  • Fotoğraf
  • Haber Yeşilyurt
  • Kadir Aksu Yazıları
  • Mesudiye Haberleri
  • Mesudiye Mahalleleri
  • Spor
  • Vefat Edenler
  • Video
  • Yazarlar
  • Yeşilyurt Sosyal Yaşam Alanı
  • Yöresel
  • Yüksel Aksu Yazıları

© 2024 Yeşilce - Yeşilyurt Kültür ve Dayanışma Derneği

  • AnaSayfa
  • Haber Yeşilyurt
    • Mesudiye Haberleri
      • Mesudiye Mahalleleri
    • Vefat Edenler
    • Spor
    • Arşiv
  • Dernek
    • Hakkımızda
    • Site Haritası
    • Yeşilyurt Derneği Kan Grubu Paylaşım Formu
    • Yönetim Kurulu
      • Tüzüğümüz
      • Geçmiş Yönetim Kurulları
      • Kurumsal Kimlik
      • Bize Yazın
  • Yazarlar
    • Kadir Aksu Yazıları
    • Yüksel Aksu Yazıları
  • Kültür
    • Yeşilyurt Sosyal Yaşam Alanı
    • Yöresel Sözlük
    • Deyimler Sözlüğü
    • Manilerimiz (Anonim)
    • Yeşilyurt Kronolojisi
    • Soyağacı (Giller)
  • Eğitim
    • Yeşilyurt’ta Yükseköğretim İnsan Kaynağımız
  • Fotoğraf
  • Video
    • Beri TV
  • Forum

Hoş geldin!

Giriş için bilgilerinizi giriniz

şifreni mi unuttun? Üye Ol

Sana Yeni Bir Hesap Açalım

Eksik yerleri doldurun biz size döneceğiz

Zorunlu alanlar Giriş

Retrieve your password

Please enter your username or email address to reset your password.

Giriş